PANITIKAN
|
|||
Ayon kay:
Bro. Azarias
|
·
Ito ay ang
pagpapahayag ng damdamin ng tao, sa lipunan, sa pamahalaan, sa kapaligiran,
sa kapwa, at sa Dakilang Lumikha.
|
||
Ang Paraan Ng Pagpapahayag
|
|||
PANGANGATWIRAN
|
— Naglalayong humikayat sa bumabasa o sa mga nakikinig
na pumanig sa opinyon ng nagsasalita o sa sumulat ang paraang ito.
|
||
PAGSASALAYSAY
|
·
Isang uri ng
pagpapahayag na nagsasalaysay ng isang karanasan.
|
||
PAGLALAHAD
|
— Isang paraang nagbibigay katuturan sa isang ideya o
konsepto.
|
||
PAGLALARAWAN
|
— Isang paraang naglalarawan ng isang bagay, tao, o
lunan.
|
||
Mga Akdang Pampanitikan na Nagpalaganap ng
Impluwensya sa buong Daigdig
|
|||
Banal
na Kasulatan o Bibliya
|
— Ito ang naging batayan ng Kakristiyanuhan. Mula sa
Palestino at Gresya.
|
||
Koran
|
— Ang pinakabibliya ng mga Muslim.Galing ito sa
Arabia.
|
||
Ang
Iliad o Odyssey
|
— Ito ang kinatutuhan ng mga mitolohiya at paalamatan
ng Gresya. Akda ito ni Homer.
|
||
Ang
Mahabharata
|
— Ito ay ipinalalagay na pinakamahabang epiko sa buong
daigdig. Naglalaman ito ngkasaysayan ng pananampalataya ng Indiya.
|
||
Canterbury
Tales
|
— Naglalarawan ito ng pananampalataya at pag-uugali ng
mga Ingles noong unang panahon. Galing ito sa Inglatera at sinulat ni
Chaucer.
|
||
Uncle
Tom’s Cabin
|
— Akda ito ni Harriet Beecher Stowe ng Estados Unidos.
Kababasahan ito ng naging karumal-dumal na kalagayan ng mga alipin at naging
batayan ng demokrasya.
|
||
Ang
Divine Comedia
|
·
Akda ni Dante
ng Italya. Nagpapahayag ito ng pananampalataya at pag-uugali ng mga Italyano
nang panahong iyon.
|
||
Ang
El Cid Compeador
|
— Nagpapahayag ng mga katangiang panlahi ng mga
Kastila at ng kanilang kasaysayang pambansa.
|
||
Ang
Awit ni Rolando
|
— Kinapapalooban ito ng Doce Pares at Roncesvalles ng
Pransya. Nagsasalaysay ng gintong panahon ng Kakristiyanuhan sa Pransya.
|
||
Ang
Aklat ng mga Patay
|
— Naglalaman ito ng mga kulto ni Osiris at ng
mitolohiya at teolohiya ng Ehipto.
|
||
Ang
Aklat ng mga Araw
|
— Akda ito ni Confucios ng Tsina. Naging batayan ng
mga Intsik sa kanilang pananampalataya.
|
||
Isang
Libo’t Isang Gabi
|
— Mula ito sa Arabya at Persya. Nagsasaad ng mga
ugaling pampamahalaan, pangkabuhayan
at panlipunan ng mga Arabo at Persyano.
|
||
Pangkalahatang Uri ng Panitikan
|
|||
AKDANG TULUYAN
|
·
yaong mga
nasusulat sa karaniwang takbo ng pangungusap
|
||
AKDANG PATULA
|
·
yaong mga
pahayag na may sukat o bilang ng mga pantig, tugma, taludtod, at saknong
|
||
Ang Mga Akdang Tuluyan
|
|||
NOBELA
|
·
Ito ay isang
mahabang salaysaying nahahati sa mga kabanata. Hango sa tunay na buhay ng tao
ang mga pangyayari at sumasakop sa mahabang panahon.
|
Halimbawa:
— “Banaag at Sikat” ni Lope K. Santos
|
|
MAIKLING KUWENTO
|
Ito ay salaysaying may isa o
ilang tauhan, may isang pangyayari
sa kakintalan
|
Halimbawa:
— “Pagbabalik” ni Genoveva E. Matute
|
|
DULA
|
—
Ito’y itinatanghal sa ibabaw ng
entablado o tanghalan. Nahahati ito sa ilang yugto at sa bawat yugto ay
maraming tagpo.
|
Halimbawa:
— “Kahapon, Ngayon at Bukas” ni Aurelio
Tolentino
|
|
ALAMAT
|
— Ito’y mga salaysaying hubad sa katotohanan. Tungkol
sa pinagmulan ng bagay ang karaniwang paksa nito.
|
Halimbawa:
— “Ang Alamat ng Pinya”
|
|
PABULA
|
— Ito ay mga salaysayin na hubad sa katotohanan ngunit
ang layuni’y gisingin ang isipan ng mga bata sa mga pangyayaring makahuhubog
sa kanilang ugali at pagkilos.
|
Halimbawa:
— “Ang Pagong at
Ang Unggoy”
|
|
ANEKDOTA
|
— Ito ay maikling salaysay ng mga kawili-wili o
katangi-tanging pangyayari
Nagtatampok sa ugali o pagkatao ng
isang nilalang.
May mapupulot din itong magagandang
aral sa buhay.
|
Halimbawa:
— “Ang Gamugamo at Ang Munting Mulawin”.
|
|
SANAYSAY
|
Ito’y pagpapahayag ng kuro-kuro o
opinyon ng may-akda tungkol sa isang suliranin o pangyayari.
|
halimbawa :
·
nito’y ang
bahagi ng Editoryal ng isang pahayagan
|
|
TALAMBUHAY
|
— Ito’y isang tala ng kasaysayan ng buhay ng isang
tao. Maaaring ito’y pang-iba o pansarili.
|
||
BALITA
|
— Ito’y isang paglalahad ng mga pang-araw-araw na
pangyayari sa lipunan, pamahalaan, mga industriya at agham, mga sakuna, at
iba pang paksang nagaganap sa buong bansa o maging sa ibayong dagat.
|
||
TALUMPATI
|
— Ito’y isang pagpapahayag na binibigkas sa harap ng
mga tagapakinig. Ang layunin
nito ay humikayat, magbigay ng impormasyon, mangatuwiran, magpaliwanag at
magbigay ng opinyon o paniniwala.
|
||
PARABULA
|
— Ito’y isang salaysaying hango sa Bibliya na tulad ng
anekdota. Ang layunin nito’y makapagbigay-aral sa mga mambabasa o nakikinig.
|
Halimbawa:
— “Ang Matandang Mayaman at Si Lazaro”.
|
|
MGA AKDANG PATULA
|
|||
TULA
|
— Ito ay naiiba sa ibang sangay ng panitikan sapagkat
dito ay nangangailangan ng masusing pagpili ng mga salita, pagbilang ng
pantig, at paghahanap ng magkatugmang mga salita upang maipadama ang isang
damdamin O kaisipan nais ipahayag ng isang manunulat.
|
||
TULANG PASALAYSAY
|
— Ang uring ito ay naglalarawan ng mahahalagang mga
tagpo o pangyayari sa buhay;
|
— Halimbawa:
— ang kabiguan sa pag-ibig
— ang mga suliranin at panganib sa pakikidigma o
kagitingan ng mga bayani
|
|
MGA
URI NG TULANG PASALAYSAY
|
|||
EPIKO
|
·
Ito ay
nagsasalaysay ng mga kabayanihang halos hindi mapaniwalaan pagkat nauukol sa
mga kababalaghan.
|
||
AWIT AT KURIDO
|
— Ito’y may mga paksang hango sa pangyayaring tungkol
sa pagkamaginoo at pakikipagsapalaran, at ang mga tauhan ay mga hari’t reyna,
prinsipe’t prinsesa. Ang dalawang itoy’nagkakaisa sa kaharian.
|
||
BALAD
|
— Ito ay may himig na awit sa dahilang ito ay inaawit
habang may nagsasayaw.
|
||
TULA ng DAMDAMIN O TULANG LIRIKO
|
— Ito ay nagpapahayag ng damdaming maaaring sarili ng
sumulat o ng ibang tao, o kaya’y likha ng maharaya o mapangaraping guni-guni
ng makata batay sa karanasan.
|
||
MGA TULANG LIRIKO
|
|||
MGA TULANG LIRIKO
|
— Ang uring ito ay nagpapahayag ng damdamin ng
sariling sumulat o ng ibang tao. Karaniwan ay maikli,likas at madaling
maunawaan.
|
||
AWITING BAYAN
|
— Ang karaniwang paksa ng uring ito ay pag-ibig,
kawalang pag-asa o pamimighati, pangamba, kaligayahan, pag-asa, at
kalungkutan.
|
Halimbawa:
— “Chit Chirit Chit”
|
|
SONETO
|
— Ito’y isang tulang may labing-apat na taludtod
hinggil sa damdamin at kaisipan, may malinaw na batiran ng likas na pagkatao,
at sa kabuuan, ito’y naghahatid ng aral sa mambabasa.
|
Halimbawa:
— “Soneto ng Buhay”
|
|
ELEHIYA
|
— Nagpapahayag ng damdamin o guniguni tungkol sa
kamatayan o kaya’y tula ng pananangis lalo na sa paggunita ng isang yumao.
|
Halimbawa:
— “Awit sa Isang Bangkay”
|
|
DALIT
|
— Ito’y awit na pumupuri sa Diyos o Mahal na Birhen at
nagtataglay ng kaunting pilosopiya sa buhay.
|
Halimbawa:
— “O Mariang Sakdal Dilag”
|
|
PASTORAL
|
— Ito’y may layuning maglarawan ng tunay na buhay sa
bukid.
|
— Ito’y may layuning maglarawan ng tunay na buhay sa
bukid.
|
|
ODA
|
— Nagpapahayag ng isang papuri, panaghoy, o iba pang
masiglang damdamin; walang tiyak na bilang ng pantig o tiyak na bilang ng
taludtod sa isang saknong.
|
Halimbawa:
— “Tumangis si Raquel”
|
|
TULANG DULA
O PANGTANGHALAN |
|||
KOMEDYA
|
— Isang gawa na ang sangkap ay piling-pili at ang
pangunahing tauhan ay may layong pukawin ang kawilihan ng manonood.
|
||
MELODRAMA
|
— Karaniwang ginagamit sa dulang musikal kasama ng
opera. Ngunit ngayon ay may kaugnayan din sa trahedya at komedya.
|
||
TRAHEDYA
|
— Angkop ang uring ito ng dula sa mga tunggaliang
nagwawakas sa pagkasawi ng pangunahing tauhan.
|
||
PARSA
|
— Isang uri ng dula na ang layunin ay magpasiya sa
pamamagitan ng mga kawing-kawing na mga pangyayaring nakakatawa.
|
||
SAYNETE
|
— Ang paksa ng ganitong uri ng dula ay mga karaniwang
pag-uugali ng tao o pook.
|
||
TULANG PATNIGAN
|
|||
KARAGATAN
|
— Ito ay batay sa alamat ng singsing ng prinsesa na
naihulog niya sa dagat sa hangarin nitong mapangasawa ang kasintahang mahirap
|
||
DUPLO
|
— Humalili sa karagatan ito’y paligsahan ng husay sa
pagbigkas at pangangatwiran nang patula.
|
||
BALAGTASAN
|
— Ito ang pumalit sa duplo at ito’y sa karangalan ng
Siense ng Panginay na si Francisco “Balagtas” Baltazar.
|
||
Mga
DULANG PANLIBANGAN |
|||
TIBAG
|
— Dala
ito sa atin ng mga Kastila upang ipakita at ipaalaala ang paghahanap
ni Sta. Elena sa kinamatayang krus ni Hesus sa pamamagitan ng
pagtitibag ng bunduk-bundukan.
|
||
LAGAYLAY
|
— Sa mga Pilarenos ng Sorsogon,
isang pagkakataon at pag-iipun-ipon kung buwan ng Mayo ang
pagkakaroon ng lagaylay.
|
||
SINAKULO
|
— Pagtatanghal ito na natutungkol sa
buhay at pagpapakasakit ng ating Poong si Hesukristo. Ang salitaan dito ay
mula sa “PASYON”.
|
||
PANUNULUYAN
|
— Isang pagtatanghal ito na
isinasagawa bago mag-alas dose ng gabi ng kapaskuhan.
|
||
PANUBONG
|
·
Isang mahabang tulang nagpaparangal sa isang may kaarawan o kapistahan
na kung tawagin ay panubong ay ginaganap bilang parangal sa isang panauhin o
may kaarawan.
|
||
KARILYO
|
— Ito ay itinuturing na isang laro ng
mga tau-tauhang ginagampanan ng mga aninong ginawa mula sa karton., na
pinanonood na gumagalaw sa likod ng isang puting tabing at pinagagalaw
naman ng taong di nakikita na siyang nagsasalita rin para sa mga kartong
gumagalaw.
|
||
KURIDO
|
— Ang salitang “corrido” (baybay
sa Kastila) ay nangagahulugangn kasalukuyang mga balita (current
events) sa mga Mehikano samantalang dito sa Pilipinas, ang Kurido
ay isang tulang pasalaysay na natutungkol sa katapangan, kabayanihan,
kababalaghan, at pananampalataya ng mga tauhan.
|
||
SARSUELA
|
— Ito ay isang melodrama o dulang
musikal na tatluhing yugto. Ang paksa ay natutungkol sa pag-ibig,
paghihiganti, paninibugho, pagkasuklam, at iba pang masisidhing damdamin.
|
||
Panitikan: Panahon Bago Dumating
ang mga Kastila
|
|||
ANG ALAMAT
|
— Isang uri ng panitikang tuluyan, na
ang karaniwang paksa ay nagsasalaylay ng pinagmulan ng isang bagay, pook,
kalagayan, o katawagan.
|
||
KUWENTONG
BAYAN
|
·
Ito ay madalas nangyayari sa loob at labas ng ating lugar. Hal. “Si Bulan at Si Adlaw”
|
||
EPIKO
|
— Ito ay nagsasalaysay ng mga
kabayanihang halos hindi mapaniwalaan pagkat nauukol sa mga kababalaghan.
Hal. Bidasari – epiko ng Moro
Biag ni
Lam-Ang – epiko ng
Iloko
Maragtas,
Haraya, Lagda at Hari sa Bukid - mga epiko ng Bisaya
Kumintang – epiko ng Tagalog
Parang
Sabir – epiko Moro
Dagoy
at Sudsud – epiko ng mga Tagbanua
Tatuang – epiko ng
mga Bagobo
Indarapatra at Sulayman
Bantugan
Daramoke – A - Babay
|
||
MGA
AWITING BAYAN
|
— Isa sa mga matatandang uri ng
panitikang Filipino. Ito ay may
lalabindalawahing (12) pantig.
— Kundiman , Kumintang o Tagumpay , Ang
Dalit o Imno, Ang Oyayi o Hele, Diona, Suliranin at Talindaw
|
||
Mga KARUNUNGANG BAYAN
|
|||
KANTAHING
BAYAN
|
— Ito ay tunay na nagpapahayag ng
matulaing damdamin ng mga Pilipino. Mga Hal.
“Pamulinawen”- (Iloko)
“Sarong Banggi) – (Bikol)
|
||
SALAWIKAIN
|
— Ito’y nakaugalian nang sabihin at nagsilbing
batas at tuntunin ng kagandahang asal ng ating mga ninuno.
Hal.
Hamak man ang basahan,
May panahong kailangan.
|
||
SAWIKAIN
BUGTONG
|
— Mga kasabihang walang natatagong
kahulugan.
Hal.
Ang tunay na kaibigan
Sa gipit nasusubukan.
— Ito’y binubuo ng isa o dalawang
taludtod na maikli na may sukat o tugma.
— Hal. Dalawang batong itim,
Malayo ang
nararating. (MATA)
|
||
PALAISIPAN
|
— Noon pa man ay may matatawag na
ring palaisipan ang ating mga ninuno.
May isang bola sa mesa. Tinakpan ito ng sumbrero. Paano
nakuha ang bola nang di man lang nagalaw ang sombrero?
— Sagot: Butas ang tuktok ng sobrero.
|
||
BULONG
|
— Ito ay ginagamit na pangkulam o
pang-ingkanto.
— Hal. Ikaw
ang nagnanakaw ng bigas ko
Lumuwa sana ang mga mata.
Mamaga sana ang katawan mo.
Patayin ka ng mga anito.
|
||
KASABIHAN
|
— Ito ay karaniwang ginagamit sa
panunukso o pagpuna sa kilos ng isang tao.
— Putak, putak
Batang
duwag
Matapang
ka’t
Nasa pugad.
|
||
KAWIKAAN
|
— Ito ay kauri ng salawikain na ang kaibahan
lamang ay laging nagtataglay ng aral
sa buhay.
— HAL. Pag talagang palad, Sasampa sa
balikat.
|
||
Mga Impluwensya ng Kastila sa Panitikang Filipino
|
|||
ALIBATA
|
— Na ipinagmamalaking kauna-unahang
abakadang Filipino na nahalinhan ng alpabetong
Romano.
|
||
Mga AKLAT sa PANAHON ng mga KASTILA
|
|||
Ang
DOCTRINA CRISTIANA
|
— Ito ang kauna-unahang aklat na
nalimbag sa Pilipinas noong 1593, sa pamamagitan ng silograpiko.
— Akda ito nina: PADRE JUAN de
PLACENCIA at PADRE DOMINGO NIEVA.
|
||
NUESTRA
SEÑORA del ROSARIO
|
— Ito ang ikalawang aklat na nalimbag
sa Pilipinas. Akda ni: PADRE BLANCAS de SAN JOSE noong 1602.
|
||
Ang
BARLAAN at JOSAPHAT
|
— Ito ang ikatlong aklat na nalimbag
sa Pilipinas. Akda ni: PADRE ANTONIO de BORJA na isinalin sa tagalog.
|
||
PASYON
|
— Ito’y aklat na natutungkol sa buhay at pagpapasakit ni Hesukristo.
Binabasa ito tuwing mahal na araw.
|
||
Ang
URBANA at FELISA
|
— Ito’y aklat na sinulat ni: Modesto
de Castro-tinaguriang “Ama ng Klasikang Tuluyan sa Tagalog”.
|
||
Mga AKDANG PANGWIKA
|
|||
Arte Y
Reglas de la Lengua Tagala
|
— Sinulat Padre Blancas de San Jose at isinalin sa
Tagalog ni Tomas Pinpin noong 1610.
|
||
Compendio
de la Lengua Tagala
|
— Inakda ni Padre Gaspar de San
Agustin noong 1703.
|
||
Vocabulario
de la Lengua Tagala
|
— Kauna-unahang talasalitaan sa
Tagalog na isinulat ni Padre Pedro de San Buenaventura noong 1613.
|
||
Vocabulario
de la Lengua Pampango
|
— Unang aklat pangwika sa Kapampangan
na sinulat ni Padre Diego Bergano noong 1732.
|
||
Vocabulario
de la Lengua Bisaya
|
— Pinakamahusay na aklat pangwika sa Bisaya
na sinulat ni Mateo Sanchez noong 1711.
|
||
Arte de
la Lengua Bicolana
|
— Unang aklat pangwika sa Bikol
na sinulat ni Padre Marcos Lisboa noong 1754.
|
||
Arte de
la Lengua Iloka
|
— Kauna-unahang balarilang Iloko
na sinulat ni Francisco Lopez.
|
||